انواع کم‌خونی و نحوه تشخیص آنها یکی از مواردی است که گاه در تشخیص و افتراق عارضه کم‌خونی مشکلی دست و پاگیر است و موجب سرگردانی فرد مبتلابه این عارضه می‌شود. کم‌خونی یک بیماری است که با کمبود گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین در خون مشخص می‌شود که وقتی خون شما به‌اندازه کافی گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین خون کم می‌شود، پیشرفت می‌کند.
هموگلوبین یک پروتئین است که در گلبول‌های قرمز قرار دارد که اجازه می‌دهد سلول‌های قرمز خون اکسیژن را از ریه‌ها به بقیه قسمت‌های بدن انسان منتقل کند. کم‌خونی ظرفیت خون را برای حمل اکسیژن کاهش می‌دهد. عنصر آهن برای تولید هموگلوبین موردنیاز است. در این مقاله به بررسی انواع مختلف این عارضه می‌پردازیم.
کم‌خونی می‌تواند موقت یا بلندمدت باشد و نوع آن از خفیف تا شدید باشد. نشانه‌های کم‌خونی مانند خستگی رخ می‌دهد به این دلیل که اعضای بدن نمی‌توانند آنچه را که لازم دارند به‌درستی انجام دهند. علل اصلی کم‌خونی (آنمی)، خونریزی، همولیز (تخریب بیش‌ازحد سلول‌های قرمز خون)، کمبود تولید گلبول‌های قرمز و کمبود تولید هموگلوبین طبیعی است. کم خونی شایعترین بیماری خونی در ایالات متحده است و حدود ۳.۵ میلیون آمریکایی را تحت تاثیر قرار می دهد. زنان، کودکان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن در معرض خطر کم خونی هستند.
گروه‌های سنی که بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی هستند عبارت‌اند از:
- برخی از انواع کم‌خونی ارثی هستند و نوزادان ممکن است از زمان تولد تحت تأثیر قرار گیرند.
- زنان در سال‌های تولد به‌ویژه ازنظر کم‌خونی فقر آهن به علت کاهش خونریزی قاعدگی و افزایش نیاز به خون در دوران بارداری، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
- در افراد سالمند نیز ممکن است خطر ابتلا به کم‌خونی به علت رژیم غذایی ضعیف و سایر مشکل پزشکی افزایش پیدا کند.
علل پیدایش انواع کم‌خونی چیست؟
بیش از ۴۰۰ نوع کم‌خونی وجود دارد که به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند:
- کم‌خونی ناشی از خونریزی
- کم‌خونی ناشی از کاهش تولید یا معیوب بودن سلول‌های قرمز خون
- کم‌خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز
علائم و نشانه‌های انواع کم‌خونی بسته به علت کم‌خونی متفاوت است. آنها ممکن است عبارت باشند از:
- خستگی
- ضعف
- پوست رنگارنگ یا زرد
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرماخوردگی یا سرگیجه
- درد قفسه سینه
- دست‌ها و پاهای سرد
- سردرد
در ابتدا، کم‌خونی می‌تواند خیلی خفیف باشد که به نظر نرسد. اما معمولا علائم به خاطر شدت گرفتن روند کم‌خونی بدتر می‌شود.
هفت نوع عمده از انواع کم‌خونی عبارت‌اند از:
کم‌خونی فقر آهن
کم‌خونی فقر آهن شایعترین نوع در میان انواع کم‌خونی است. این تقریباً ۵۰ درصد از موارد تشخیص کم‌خونی را شامل می‌شود. کم‌خونی کمبود آهن می‌تواند در اثر مصرف ناکافی آهن، کاهش جذب آهن، افزایش تقاضای آهن یا افزایش دفع آهن ایجاد شود. علائم کم‌خونی فقر آهن ممکن است شامل خستگی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، سرگیجه، سردرد و پیکا باشد (گرایش غیرمعمول برای خوردن مواد بدون ارزش غذایی مانند یخ، خاک و نشاسته).
آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل خون (CBC) و سطح سرمی فریتین برای تشخیص کم‌خونی کمبود آهن مفید است. یک آزمایش CBC می‌تواند تعیین‌کننده اندازه گلبول قرمز، هماتوکریت (درصد حجم خون ساخته‌شده توسط سلول‌های قرمز خون) و هموگلوبین باشد. فریتین بازتابی از میزان ذخیره آهن و دقیق‌ترین آزمون برای تشخیص کمبود آهن است. نتایج تمام این آزمایش‌های خون در کم‌خونی فقر آهن کاهش را نشان می‌دهد. کم‌خونی فقر آهن با مکمل آهن درمان می‌شود.
تالاسمی
تالاسمی یک گروه از اختلالات خون ارثی است که توسط تولید غیرطبیعی هموگلوبین توسط بدن مشخص می‌شود. این مشکل در اثر همولیز یا تخریب گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود. تالاسمی در مردمان ساکن در مناطق مدیترانه مردمان آفریقایی و آسیایی شایع است. ۲ نوع اصلی تالاسمی شامل آلفا و بتا وجود دارد. تالاسمی با استفاده از یک آزمون الکتروفورز هموگلوبین تشخیص داده می‌شود. فرم‌های تالاسمی آلفا شامل موارد جزئی (تالاسمی مینور)، بیماری هموگلوبین H و فرم ماژور تالاسمی است. آلفا تالاسمی ماژور، همچنین به نام hydrops fetalis، نامیده می‌شود که شدیدترین شکل بیماری است و باعث مرگ نوزادان می‌شود (مرگ نوزاد در دوران بارداری).
فرم‌های بتا تالاسمی عبارت‌اند از: تالاسمی جزئی، تالاسمی بینابینی و تالاسمی ماژور. بتا تالاسمی ماژور، همچنین به‌عنوان کم‌خونی Cooley شناخته‌شده است، که شدیدترین شکل بیماری است و می‌تواند در سال اول زندگی باعث کم‌خونی شدید شود. درمان فرم شدید بیماری با انتقال منظم خون و در برخی موارد پیوند مغز استخوان امکان‌پذیر است.
آنمی آپلاستیک
آنمی آپلاستیک به کمبود تمام انواع سلول‌های خونی (سلول‌های قرمز، سلول‌های سفید و پلاکت‌ها) ناشی از نارسایی مغز استخوان اشاره دارد. این عارضه مشکلی نادر و جدی است که می‌تواند در هر سنی بروز بیابد و همچنین می‌تواند مرگبار باشد. هنگامی‌که مغز استخوان یک فرد دچار آسیب می‌شود، این عارضه بروز می‌یابد. فاکتورهایی که می‌توانند به‌طور موقت یا دائمی باعث آسیب به مغز استخوان شود شامل در معرض اشعه قرار گرفتن و یا شیمی‌درمانی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، استفاده از داروهای خاص (آنتی‌بیوتیک‌ها)، اختلالات خود ایمنی (لوپوس و آرتریت روماتوئید) و برخی از عفونت‌های ویروسی (هپاتیت، اپشتین بار، سیتومگالوویروس، پارو ویروس B19 و HIV) است.
تشخیص آنمی آپلاستیک با بیوپسی مغز استخوان تائید می‌شود. درمان کم‌خونی آپلاستیک می‌تواند شامل انتقال خون و مصرف داروهایی باشد که باعث تغییر در سیستم ایمنی بدن (تحریک‌کننده‌های ایمنی)، محرک‌های مغز استخوان و پیوند مغز استخوان می‌شوند. نمونه‌هایی از تحریک‌کننده‌های ایمنی عبارت‌اند از: سیکلوسپورین (Neoral) و گلوتامین ضد Thymocyte) Thymoglobulin). محرک‌های مغز استخوان شامل داروهایی نظیر sargramostim (لوکین)، فیلگرستیم (Neupogen)، pegfilgrastim (Neulasta) و epoetin alfa ) Procrit) هستند.
آنمی همولیتیک
کم‌خونی همولیتیک بیماری است که در آن گلبول‌های قرمز قبل از پایان عمرشان از بین می‌روند و از جریان خون خارج می‌شوند. متوسط طول عمر گلبول قرمز ۱۲۰ روز است. کم‌خونی همولیتیک می‌تواند به ارث برده شود یا به‌طور اکتسابی ایجاد شود. این عارضه ارثی است به این معنی که بیماری به دلیل مشارکت ژنتیکی پدر و مادر به فرد منتقل می‌شود. اکتسابی است بدان معنی که بیماری در بعضی مراحل زندگی بعد از تولد روبه‌پیشرفت می‌گذارد.
نمونه‌هایی از آنمی های همولیتیک ارثی شامل اسپره کوسیتوز، ایلیدوسیتوز، کمبود گلوکز ۶-فسفات دهیدروژناز (G6PD) و کمبود پیرووات کیناز می‌باشد. نمونه‌هایی از کم‌خونی همولیتیک اکتسابی شامل کم‌خونی همولیتیک autoimmune (AIHA)، آنمی فقدان مکانیکی هموگلوبین و هموگلوبینوری ناکتورنال پروگسیمال است.
درمان کم‌خونی همولیتیک ممکن است شامل تزریق خون، استفاده از دارو (پردنیزولون، ریتوکسیماب و سیکلوسپورین)، پلاسما فریزر (روش که آنتی‌بادی را از خون حذف می‌کند)، جراحی (حذف طحال) و پیوند مغز استخوان است. افرادی که با کمبود G6PD متولدشده‌اند و مبتلا به عارضه فاویسم هستند، باید از مواجهه با باقلا ، نفتالین (ماده‌ای که در گلدان‌های ماته یافت می‌شود) و داروهای خاصی اجتناب کند. افرادی که با AIHA تشخیص داده می‌شود، باید سعی کنند از قرار گرفتن در معرض درجه حرارت سرد اجتناب کنند.
کم خونی داسی شکل
کم‌خونی داسی شکل یک بیماری ارثی گلبول‌های قرمز است. افراد مبتلابه این بیماری دو ژن هموگلوبین S را به ارث برده‌اند، که هرکدام از طریق هر یک از والدین به فرد می‌رسد. این وضعیت هموگلوبین اس اس نامیده می‌شود و منجر به کم‌خونی سلول داسی شکل می‌شود. در این بیماری، گلبول‌های قرمز، به شکل هلال و یا شکل یک داس رادارند. در شرایط عادی، گلبول‌های قرمز شکل دیسک را می‌گیرند. سلول‌های قرمز خون به شکل داس می‌توانند جریان خون را به بافت‌ها و اندام‌های بدن کند یا بلوکه کرده و موجب حملات ناگهانی و شدید درد (بحران درد) شوند.
تنها درمان کم‌خونی سلول داسی شکل، پیوند مغز استخوان است. چندین روش مؤثر وجود دارد که می‌تواند نشانه‌های کم‌خونی سلول داسی شکل را کاهش دهد. مصرف آنتی‌بیوتیک پنی‌سیلین به‌صورت دو بار در روز می‌تواند از عفونت جلوگیری کند. واکسن‌های ضد پنوموکوک، آنفلوانزا و مننژوکوک نیز می‌توانند از عفونت جلوگیری کنند. مصرف هیدروکسی اوره به‌صورت روزانه می‌تواند تعداد و شدت درد را کاهش دهد. انتقال خون نیز در درمان این بیماری مورداستفاده قرار می‌گیرد.
کم‌خونی پرنیشز
کم‌خونی پرنیشز (پرنیشیوز) کاهش سلول‌های قرمز خون است که وقتی روده‌ها قادر به جذب ویتامین B12 نمی‌شوند، این فرم از انواع کم‌خونی رخ می‌دهد. بدن نیز به ویتامین B12 برای تولید گلبول‌های قرمز نیاز دارد. روده‌ها به دلیل کمبود پروتئین خاصی که عامل اصلی در معده است ( فاکتور داخلی معده)، نمی‌توانند ویتامین B12 را به‌درستی جذب کنند.
این بیماری در افراد دارای نژاد سلتی (انگلیسی، ایرلندی یا اسکاتلندی) یا مردمان اسکاندیناو ی رایج است. در بزرگ‌سالان، علائم آنمی مزمن ناشناخته تا بعد از ۳۰ سالگی مشاهده نمی‌شود و میانگین سن تشخیص آن ۶۰ سال می‌باشد. اگر درمان در ۶ ماه از شروع علائم شروع نشود، آسیب عصبی غیرقابل‌برگشت در فرد رخ می‌دهد.
کم‌خونی مادرزادی قبل از دسترسی به درمان کشنده بود. درمان کم‌خونی پرنیشز ممکن است شامل تزریق ماهانه، مصرف مکمل‌های خوراکی یا مصرف ویتامین B12 از طریق خوردن مواد غذایی باشد. برای درمان این بیماری، انتقال خون به‌ندرت موردنیاز است. به‌جز تغذیه صحیح هیچ راهی برای جلوگیری از کم‌خونی پرنیشز وجود ندارد، اما تشخیص و درمان اولیه می‌تواند به کاهش عوارض کمک کند.
کم خونی فانکونی
آنمی فانکونی (FA) یک اختلال نادر و ارثی در میان انواع کم‌خونی است که منجر به نارسایی در عملکرد مغز استخوان می‌شود. نقص مغز استخوان منجر به کاهش همه سلول‌های قرمز (سلول‌های قرمز، سلول‌های سفید و پلاکت‌ها) می‌شود. این عارضه در همه گروه‌های نژادی و قومی رخ می‌دهد و به‌طور یکسان بر مردان وزنان تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلابه کم‌خونی فانکونی در معرض خطر ابتلا به برخی از سرطان‌ها هستند. تقریباً ۱۰ درصد افراد مبتلا به این فرم از کم‌خونی بیماری آنها به لوسمی منجر می‌شود.
درمان کم‌خونی فانکونی ممکن است شامل پیوند مغز استخوان باشد که می‌تواند مؤثر باشد. درمان‌های دیگر صرفاً علامتی هستند و بیماری را درمان نمی‌کنند. آندروژن درمانی می‌تواند تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت را افزایش دهد. آندروژن تا گروهی از هورمون‌ها هستند که بر روی ویژگی‌های مردانه و فعالیت تولیدمثل اثر می‌کنند. باگذشت زمان، تأثیر آندروژن تا متوقف می‌شود و سایر درمان‌ها باید انجام شود. آندروژن درمانی می‌تواند عوارض جانبی جدی مانند بیماری کبدی را به همراه داشته باشد. فاکتورهای رشد مصنوعی می‌توانند تعداد گلبول‌های قرمز و سفید را افزایش دهند، بدون اینکه احتمال بروز عوارض جدی مانند درمان آندروژن وجود داشته باشد.
منبع : مجله قرمز
