شهر همدان پر از جاذبه‌های گردشگری است. بعضی از دیدنی‌های این شهر پر از طرح و نقش هستند و زیبایی‌شان را از پیچیدگی‌شان دارند. اما شهرت بعضی دیگر به‌خاطر سادگی‌شان است. برج قربان همدان از آن دست آثار تاریخی است که بازدید از آن زمان زیادی از یک گردشگر نمی‌گیرد اما ویژگی‌هایی دارد که آن را شایسته بازدید کرده است. در این مقاله با مرور تاریخچه‌ای مختصر از این برج، به معماری ساده آن می‌پردازیم؛ از وجه تسمیه آن می‌گوییم؛ نکاتی برای بازدید از آن ارائه می‌کنیم؛ جاهای دیدنی اطراف آن را معرفی و گزینه‌هایی برای خوراک و اقامت در حوالی این مکان دیدنی پیشنهاد می‌کنیم.
تاریخچه برج قربان همدان؛ به‌جامانده از مجموعه‌ای بزرگ
برج قربان، براساس اسناد تاریخی موجود، از قرن هفتم و هشتم هجری به روزگار ما رسیده است. این برج، ظریف و باصلابت است و معماری پیچیده و پرنقشی ندارد. در فرآیند مرمت این برج، قبرستانی کهن پیدا شده که قبرهای تاریخی بسیاری در آن وجود داشته است. کتیبه‌ای روی سنگ قبری در فضای داخلی برج وجود دارد که بر اساس آن، تاریخ بنای برج دست‌کم به دوران صفویه برمی‌گردد. برج قربان همدان جزئی از مجموعه‌ای بزرگ شامل مدرسه، مسجد و خانقاه بود؛ اما امروزه باقی بخش‌های آن مجموعه از بین رفته است.
از دیگر عوامل اهمیت برج قربان همدان این است که تعدادی از امیران سلجوقی در این مکان دفن شده‌اند. همچنین بزرگانی مثل حسن بن عطارحافظ ابوالعلاء، که اهل ادب و حدیث بود، پس از زیستن در این بنای تاریخی، در همینجا به خاک سپرده شد. این حقیقت البته با بررسی متون تاریخی و تحقیقات باستان‌شناختی کشف شد.
برج قربان همدان پیش از بازسازی شهری، در بافت قدیمی شهر و در مجاورت ساختمان‌های مسکونی قرار داشت. اما امروزه محوطه‌ای برای آن از سوی میراث فرهنگی فراهم شده است تا به‌خوبی از آن نگه‌داری شود.
معماری برج بی‌نقش و نگار؛ سادگی و وقار
معماری برج قربان همدان در عین سادگی، منظم و زیبا است؛ هر چند هیچ‌گونه نقشی روی دیواره‌های آن وجود ندارد. این بنا را می‌توان به سه قسمت سرداب، بدنه و گنبد- از پایین به بالا- تقسیم کرد. بدنه آن مقطعی دوازده‌ضلعی دارد. هر وجه این دوازده‌ضلعی، دارای عرض ۲متری و طول ۶متری است. گنبد آن مخروطی‌شکل است و ارتفاع گنبد به ۸ متر می‌رسد. هر وجه بدنه این برج با طاق‌نمای جناغی‌اش، طرح برج را از سادگی محض در آورده است.
برج قربان همدان با گنبد و بدنه‌ای از جنس آجر و ساروج، بر روی زمینی سنگی بنا شده است. در زمان مرمت برج در سال ۱۳۲۹ و تلاش برای احیاء گنبدی که داشت فرو می‌ریخت، سردابی در آن کشف شد. البته جالب است بدانید که گنبد برج قربان، یک‌لایه نیست؛ بلکه قسمتی داخلی هم دارد که برخلاف پوسته خارجی، به شکل نیم‌کره است و ۶ متر با پوسته مخروطی فاصله دارد. یکی از دلایل طراحی گنبد دوپوسته‌ای، محافظت بنا- به‌ویژه گنبد داخلی- از رطوبت بود. گنبد بیرونی هم با ارتفاع بلندی که داشته، از فاصله‌های دور پیدا بوده است. این برج یک بار دیگر در جریان جنگ تحمیلی با عراق، زیر بمباران هوایی آسیب دید و دوباره نیاز به مرمت پیدا کرد.
عرض درب ورودی برج قربان همدان، ۸۰ سانتی‌متر و عمق آن به سمت داخل برج ۵۰ سانتی‌متر است و ارتفاعی ۲متری دارد. ورودی سرداب در ضلع دیگری از برج قرار دارد. چهار دریچه مشبک به ابعاد ۴۰ در ۵۰ در ۹۰ به صورت متقارن روی چهار وجه از بدنه وجود دارد و نور داخل برج با وجود این دریچه‌ها فراهم می‌شود.
دیواره داخلی برج قربان همدان هم مثل دیواره خارجی‌اش طاق‌نمای جناغی دارد اما فاقد هرگونه نقش و نگاری است. در قسمت زیرین گنبد، ۲۴ طاق‌نمای کوچک به شکل جناغی ساخته شده و در سال‌های اخیر، کف برج با آجر پوشانده شده است. قبری درون برج پیدا شده که نوشته روی سنگش، از فردی به نام محمد حکایت دارد که در این مکان خفته است. احتمال می‌رود که او فردی عالی‌مقام بوده باشد، هرچند هیچ‌گونه مدرکی برای شناسایی‌اش وجود ندارد.
در باب نام برج قربان همدان؛ کدام روایت را باور کنیم؟
پشت این برج هم داستان‌های متفاوتی خوابیده است. وجه تسمیه این برج را می‌توان به چند روایت گره زد. در روایتی، از مردی به نام قربان یاد می‌کنند که در زمان شورش افغان‌ها این برج را پناه‌گاه مردم ساخته بود. در روایتی دیگر به رسم مردم این منطقه برای قربانی‌کردن شتر در روزهای مشخصی از سال در این مکان اشاره می‌کنند؛ یعنی برج قربان، محل ذبح بوده است. در روایت دیگری هم نام بانی این برج یا مرمت‌کار آن را قربان دانسته‌اند. اما باید بدانیم که هیچکدام از این روایات سندیت محکمی ندارند. از این گذشته، دیگر نام و حوادث پشت یک اثر تاریخی اهمیت چندانی ندارد. آنچه ارزشمند است خود اثر است که زیبایی هنر معماری را به بینندگانش عرضه می‌کند.
نکاتی برای بازدید
بازدید از این بنای تاریخی بسیار مرسوم است. اهالی همدان و گردشگران معمولا در اوقات فراغت و سفر خود گذارشان به این بنا می‌افتد. لازم است بدانید که ورود به برج قربان همدان هزینه قابل‌توجهی ندارد. نه تنها هزینه بلکه به علت سادگی اثر، زمان قابل‌توجهی هم از شما نمی‌گیرد. بازدید از این بنا مناسب چهارفصل سال است، اما یادمان نرود که همدان شهری است با زمستان‌های سرد و پربرف. به هر روی می‌توان، در تمامی فصل‌ها به شکلی متفاوت با زیبایی‌های جاهای دیدنی همدان مواجه شد.
جاهای دیدنی اطراف؛پس از برج کجا برویم؟
برج قربان همدان حد فاصل خیابان طالقانی و بلوار مدنی، در نزدیکی خیابان امیرکبیر قرار دارد. از این‌رو، فاصله این مکان با تعدادی از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی شهر اندک است. می‌توانید در سفر خود طوری برنامه‌ریزی کنید که در یک روز، پس از بازدید از برج قربان، به دیدن سایر جاهای دیدنی همدان هم بروید:
آرامگاه بوعلی سینا
آرامگاه حکیم و طبیب ایرانی، نویسنده کتاب‌های قانون و شفا، بوعلی سینا در میدانی به همین نام واقع شده است. این مکان فاصله‌ای حدود ۴/۱ کیلومتر با برج قربان همدان دارد.
مجموعه هگمتانه؛ قدیمی‌تر از برج قربان همدان
مجموعه‌ای شامل چند بنای تاریخی، موزه و بقایای باقی‌مانده شهری کهن در تپه هگمتانه جای گرفته است. برای بازدید از این مکان، از مسیر پل تختی وارد بلوار مفتح و سپس بلوار شهدا شوید تا جذابیت‌های تاریخی و فرهنگی موجود در آن را در فاصله ۶/۲ کیلومتری برج قربان همدان نظاره‌گر باشید.
آرامگاه باباطاهر و موزه صنایع دستی
برای دوست‌داران ادب و شعر، بازدید از محل خاکسپاری دوبیتی‌سرای مشهور تاریخ ادبیات ایران می‌تواند اتفاقی منحصربه‌فرد باشد. این بنای تاریخی در میدان باباطاهر و در فاصله ۸/۳ کیلومتری برج قربان همدان جای گرفته است.
گنبد علویان
گنبدی تاریخی که به خاندان علویان تعلق داشته و اکنون گنبدش را از دست داده، در بلوار علویان واقع شده است. برای بازدید از معماری ساده اما منظم این بنا، از مسیر بلوار مدنی و بلوار خواجه رشید، پس از طی فاصله‌ای ۲/۳ کیلومتری از برج قربان همدان به گنبد علویان می‌رسید.
هتل‌های اطراف برج قربان همدان
در شهر همدان هتل‌های گوناگونی از نظر کیفیت و تنوع هزینه‌ای وجود دارد. شما می‌توانید متناسب با شرایط خود، در یکی از این هتل‌ها ساکن شوید و دسترسی مناسبی به برج قربان همدان و جاهای دیدنی اطراف آن داشته باشید. برای اقامت در نزدیکی این مکان تاریخی هتل‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
- هتل باباطاهر همدان: پنج‌ستاره/ واقع در ضلع شرقی آرامگاه/ ۴/۳ کیلومتر
- هتل بوعلی همدان: چهارستاره/ واقع در خیابان بوعلی/ ۱ کیلومتر
- هتل بین المللی امیران: واقع در بلوار بعثت/ ۵ کیلومتر
- هتل آپارتمان سفیر: سه‌ستاره/ واقع در بلوار جانبازان/ ۵ کیلومتر
- هتل وندیک: واقع در خیابان سعیدیه/ ۱/۴ کیلومتر
- هتل آرین: واقع در خیابان تختی/ ۶/۰ کیلومتر
رستوران‌های اطراف برج قربان همدان
از آنجایی که همدان شهری محسوب می‌شود که از نظر گردشگری امتحانش را پس داده است، تمامی امکانات لازم برای گردشگران در آن فراهم است. برای صرف غذاهای باکیفیت محلی، ایرانی و خارجی گزینه‌های مختلفی پیش روی شما است تا در فواصل بین بازدیدهای خود از جاهای دیدنی همدان به آن‌جا مراجعه کنید. می‌توانید نام و اطلاعات اولیه تعدادی از این رستوران‌ها را که در نزدیکی برج قربان همدان هستند، در ادامه مشاهده کنید:
- رستوران کاکتوس: غذای خانگی، انواع کباب‌ها و خورشت‌ها/ واقع در میدان آرامگاه بوعلی/ فاصله ۴/۱ کیلومتر
- رستوران میسان: انواع غذاهای ایرانی/ با طراحی شیشه‌ای/ واقع در کنار دریاچه و نزدیک تپه عباس آباد/ ۳/۷ کیلومتر
- رستوران ته‌چین: انواع کباب‌ها، غذاهای ایرانی و غذاهای فرنگی/ همراه با برنج معطر ایرانی و زعفران اصل و روغن حیوانی/ واقع در بلوار سعیدیه/ ۷/۳ کیلومتر
- رستوران چوبین: غذاهای ایتالیایی/ واقع در بلوار سعیدیه/ ۲ کیلومتر
- رستوران پسر خوب: انواع غذاهای ایرانی و بریانی باکیفیت/ واقع در حوالی آرامگاه باباطاهر/ ۳/۳ کیلومتر
- رستوران نعل اشکنه: غذاهای متنوع/ به همراه چشم‌اندازی لذت‌بخش از فضای سبز اطراف/ واقع در در مسیر دریاچه عباس‌آباد و بلوار کولاب/ ۲/۶ کیلومتر
جمع‌بندی
جاذبه‌های دیدنی همدان یکی و دوتا نیست. برج قربان همدان یکی از بناهای تاریخی این شهر است که در این مقاله با تاریخچه آن آشنا شدیم؛ درباره معماری ساده اما منظم گنبد، بدنه و سرداب آن حرف زدیم؛ روایت‌های موجود برای علت نام‌گذاری آن را برشمردیم؛ تعدادی از مهم‌ترین جاهای دیدنی اطراف آن را نام بردیم و در پایان چند هتل و رستوران در نزدیکی آن پیشنهاد دادیم تا در سفر به همدان، بازدید از برج قربان همدان را از دست ندهید و بهترین خاطره‌ها را برای خود بسازید.
منبع : سه کلیک
